Baltatiymez Mezarlığı Nerededir?
Avrupa’nın en eski Türk ve Musevi Mezarlığı, Hazar İmparatorluğunun mirasçıları Kırım Karay Türkleri’nin, Balta–Tiymez (Balta Değmez, balta girmemiş), adını mezarlıktaki meşe ağaçlarının kesilmesinin yasak olmasından alıyor. Balta – Tiymez Mezarlığı, Kırım’ın Bahçesaray şehrinde, tarihi Kırk-Yer bölgesinde Hazar döneminde inşa edilen Çufut Kale’nin alt kısmında yer alıyor. Bölgedeki Türk izlerini göstermesi bakımından önemli bir yapıt olduğu belirtilmektedir.
Balta-Tiymez’de, Karay ailelerinin kökü olduğuna inanılan ağaçlar(terekeler) mevcut olup, Her ailenin bir ağacı var olup, bu ağacın kuruması veya yok edilmesinin ailenin soyunun kuruması anlamına geldiği ifade ediliyor. Mezarlığın kutsal olması sebebiyle Kırım’ın dışında uzaklarda yaşadığı ve vefat ettiği halde Kırım Karay Türkleri için faydalı iş yapmış olanlar ve Kırım Karay Türkleri için de “Yolcıtaş” denilen anıt mezarlar da mevcuttur.
Mezar ziyareti, küçük bir taş parçasının kabir üstüne konulmasıyla yapılmaktadır. Ziyaret esnasında son derece saygılı olunmalıdır, sigara içilmesine dahi izin verilmemektedir. Mezarlıkta sadece Kırım Karayları, Kırım Türkleri ve Türk soylu halklardan cemaatin izin verdiği kişilerin girişine ve içinde çalışmasına izin verilmektedir.
Mezar Hakkındaki Çalışmalar
Mezarlık hakkında en geniş ve detaylı çalışmayı bir Karay Türkü olan Haham Avraham Ben Şemuel Firkoviç(1786-1874) yapmıştır. Kendisi aynı zamanda Türk birliğinin fikir babası Gaspıralı İsmail Bey’in yakın arkadaşıdır. Haham, yaptığı kazıları “Avney Zikkaron” isimli kitabında yayınlamış ve verdiği bilgilerin doğruluğu Rus Kraliyet Bilim Akademisi’nce kabul edilmiştir.
Mezar taşları, Karay Türkleri tarafından üzerinde tahrifat yapıldığı ve Türk adlarının yok edilerek mezarlığa saygısızlık yapıldığı gerekçesiyle saklı tutuluyor. Haham Avraham Ben Şemuel Firkoviç’in bulduğu bilinen bazı mezarlar ve el yazmalarının da, ölümünün ardından Saint Petersburg’da müzeye kaldırıldığı ve gizlendiği, ayrıca da günümüzde hahamın arşivine çok kısıtlı sayıda araştırmacının erişebildiği belirtiliyor. Mezarlıktaki bazı mezartaşlarının Sovyetler Birliği zamanında Bahçesaray’daki Lenin Meydanı için kullanıldığı bilinmektedir.
Mezar Taşlarındaki isimler
Hahama Avraham Ben Şemuel Frikoviç, mezarlıktaki Karay isimlerinin Kırım Tatar Türkleri’nce de kullanıldığını belirtmektedir. Balta Tiymez’de yer alan aşağıdaki isim ve tarihler Haham’ın tezini doğrular nitelikte olup, Hazarlar dönemine uzanan Türk izlerini de gözler önüne sermektedir:
Mezarlıktaki kadın isimleri ve tarihleri
Akbike (1030), Ayke (719), Aytolu (825, 1023, 1086), Altınkız (1006), Arzu (836-976-1045), Bibüş (1044), Bikeçe (635-834-937-1001-1088-1127), Biyana (845-1003), Bikelek (936), Biçe (1150), Gulef (635-1025-1064), Devlet (1024), Menevşek (982-1030), Meneveş (653), Murat (1000-1090), Saadet (1045), Sarra-Hatun (669), Severgelin (670), Sultan (975-1035-1049) Tohtar (898-1045-1140), Şahuv (704-1030), Emçi (726).
Mezarlıktaki erkek isimleri ve tarihleri
Alani (706), Appak (1028), Baba (991), Babay (1046), Babakay (1090), Baba-şah (1047), Balıkay (1090–1098), Bahşi (622–619–667), Duvan (1065), İncirci (1175), Kefeli (1128), Mesud (807), Murza (1049), Parlak (180), Paşa (998–1035–1062), Sakizçi (1061), Temirza (1088), Tohtamış (262–578–1157), Ulu Ata (973), Çaban (1150–1157), Emeldeş (1172), Efendi (824).
Bu yazı ilginizi çektiyse Müzik ile Savaş Kazanılır mı? yazımıza bakabilir. Ayrıca bizi Instagram ve Twitter’dan takip edebilirsiniz
