Bir hamburger nasıl olur da neredeyse tüm dünyanın farklı para birimlerinin değerini ölçebilir? Biraz zor geliyor kulağa ama 1986’dan beri her yıl; farklı ülkelerin para birim değerlerini, ülkelerdeki tüketici satın alım gücünü ve döviz kuru farklarını kıyaslamak amacıyla MC Donald’sın Big Mac hamburgeri kullanılıyor. Böyle genel bir endekste hamburgerin kullanılması size tuhaf gelmesin. Çünkü 118 farklı ülkede bulunan MC Donalds’ın neredeyse her yerde aynı malzemelerle hazırlanan hamburgeri Big Mac’tir. Örneğe dayandırırsak; New York ve İstanbul’da yediğimiz Big Mac içeriğindeki malzemeler ufak farklılıklar dışında aynıdır. Bu nedenle de endeksin etkili ve doğru sonuçlanmasında ortak bir unsur olarak Big Mac seçilmiştir.
Dolar ile Hamburger
İlk kez Eylül 1986’da Big Mac Endeksi adı altında The Economist dergisi tarafından hazırlanmıştır. Bu endeksin 1993 yılına kadar asıl amacı, doların satın alma gücündeki değişkenliği göstermekti. Bu tarihten sonra dolar karşısında farklı ülkelerin kendi para birimlerinin satın alma gücünü belirleme amacıyla da kullanılmıştır.
Big Mac Endeksi Satın alma gücü paritesi (SAGP) teorisine ve kıyaslamaya dayalıdır. Basitçe SAGP teorisini kullanan bu endekse göre, Big Mac satın alınan her ülkede eşit fiyatta olmalıdır. Birçoğumuz Big Mac’in fiyat içeriğindeki ülkeye göre değişen ticari yönetmeliklerin, satış vergilerinin, gümrük vergilerinin ya da reklam ücreti gibi değişkenlerin her ülkede aynı olmadığını bu yüzden de fiyatın direkt döviz kuruyla kıyaslanmasının doğru olmadığını düşünebiliriz. Nitekim bu eleştiri haklı da sayılır ancak Big Mac Endeksi bu değişkenleri göz ardı etmeyip net bir sonuç değil, yaklaşık bir değere ulaştığını kabul etmekte.
Big Mac Endeksi’nde; bir ülkedeki Big Mac fiyatı farklı ülkedeki Big Mac’in fiyatına bölünür (para birimi cinsinde), çıkan değer daha sonra gerçek döviz kuruyla kıyaslanır, eğer çıkan sonuç daha düşükse birinci para birimi ikinciye nazaran daha az değere sahiptir ya da çıkan sonuç daha fazlaysa birinci para birimi ikinciye göre daha değerlidir. Güncel bir örnek üzerinden daha iyi anlayabiliriz: The Economist’in 2021 Big Mac Endeksi’ne göre Türkiye’de Big Mac fiyatı 14,99 lira iken ABD’de fiyat 5,56 dolardır. Türkiye döviz kuru Big Mac Endeksi bazında dolar başına 2,65’e denk gelirken gerçek döviz kuru arasındaki fark 7,47’dir. Bu değere göre Türk lirası %64,5 değerinin altındadır.
12 Ocak 2021 Big Mac Endeksi’ne göre en pahalı satın alınan Big Mac ülkeleri sırasıyla: İsviçre, İsveç, Norveç, ABD, İsrail’dir. En ucuz satın alınan ülke sıralaması ise: Lübnan, Rusya, Türkiye, Güney Afrika, Ukrayna, Azerbaycan’dır.
Eleştirilir yönleri olsa da neredeyse tüm ülkelerde benzer şekilde hazırlanan ortak bir ürünün olması ve hesaplaması kolay bir satın alma gücü ölçümü olması nedeniyle ekonomistler tarafından da kabul görmüş popüler bir uygulamadır. Hatta popülerliği bu endeksin farklı varyantlarının oluşmasında etkili olmuştur. Big Mac yerine Starbucks kahvesiyle Tall Latte Endeksi, Ipod Endeksi, IKEA’nın Billy Kitaplığı Endeksi, 1 gram altınla kaç tane Big Mac alınacağını ölçen Altın Mac Endeksi ve farklı ülkelerde Big Mac satın alabilmek için ne kadar süre çalışılmasını ölçen endeks Big Mac Endeksi’yle aynı amaç üzerinde tasarlanmıştır.
Eğer bu yazı ilginizi çektiyse Ezogelin: Hasretten Sofralara Uzanan Bir Hikaye yazımıza bakabilir. Ayrıca bizi Instagram ve Twitter’dan takip edebilirsiniz
