Yapılan Arkeolojik çalışmalar sonucunda bulunan eserlere ve saptanılan özelliklere göre milattan önce 10.000’inci yüzyıla tarihlenen bir yerleşim yeridir. Şanlıurfa ilinin Örencik köyünde bulunmaktadır. Devir olarak ise tarihlenmesi ise Çanaksız-Çömleksiz Neolitik Devre işaret etmektedir. Yapılma tarihine göre kullanılan motiflerin sayısı bir hayli fazladır ve bu motifler genellikle geometrik üslup ve kazıma tekniği ile yapılmış hayvan motifleridir. Dikilitaş kültürünün aslında bu devirde başladığını söyleyebiliriz zira Göbeklitepe’de dikilitaşlar bulunmaktadır. Bu durum da bu bölgenin tapınak olduğunu gözler önüne sermektedir fakat bununla ilgili bilimsel bir veri yoktur. Dikilitaşlarda insana benzet motifler işlenmiştir. Bu insanı andıran dikilitaşlardan yola çıkarak çok tanrılı bir sosyolojik faktörden bahsetmemiz mümkündür.
Göbeklitepe Konumu, Buluntuları ve Korunması
Dairesel bir alandan oluşan Göbeklitepe’nin, Arkeolojik kazılarında elde edilen taşınabilir eserleri Şanlıurfa Müzesi‘nde sergilenmektedir. Kazılarda birçok insan kemiğine rastlanılmasının ardından çıkan antropolojik sonuçlarda üç farklı insanın kemiklerini saptamıştır fakat net bir yaş ve cinsiyet belirtilmemektedir. Bulunan hayvan kemikleri ise genellikle bu bölgede yaşayan yaban hayvanlarının kemikleri ile aynı özellikleri taşımaktadır.
Bulunan eserlerde genellikle çakmaktaşının kullanıldığı belgelenmiştir ve bu bir dönem özelliğidir fakat bulunan obsidyen ile yapılmış eserler ise daha sonraki asırlarda da burada yaşamın sürdüğünü bize kanıtlamaktadır. Bulunan eserler genel olarak küçük baltalar, kaplar ve öğütme taşlarıdır. Öğütme taşlarının kullanımından yola çıkarak ve havza yapısı olarak bakarsak bu bölgede tarımın yapıldığını söyleyebilmekteyiz.
Avcı-toplayıcı bir toplumun yavaş yavaş yerleşik hayata geçmesi ve tarım ile uğraşmasının bir denemesi olarak Göbeklitepe’yi örnek verebiliriz. Tamamen tarım yapan ve yerleşik hayatı benimsememiş bir toplum tarafından yapıldığını maalesef ki bilmemekteyiz.
UNESCO 2011 yılında geçici Dünya Mirası listesine aldı fakat 2018 yılında bunu kalıcı olarak değiştirdi. 2005 yılında ise Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından I. Derece Arkeolojik Sit ilan edildi.
