Merv’in Büyük Sarayı saray Merv’de Şehriyar Kalesi‘nin içinde bulunmaktadır.
Geleneksel olarak hükümdarın sarayı veya kort meclisi olarak isimlendiriliyor. 12. yüzyıla tarihlendiriliyor. Merv’in Büyük Sarayı çok odalı bir binadır. Yapılan kazılara göre birinci katın seviyesine göre dekoratif olarak ayır edilebilir bulgular, buluntular ortaya çıkartıldı. Kabaca sarayın 45×39 yani kare bir plan şemasına sahip olduğu tahmin ediliyor. Kuzey güney ekseninde uzanıyor. Bu yapının ana eyvanı olarak gösterilen taht kabul salonu var bu ana eyvanın açıldığı ortada 16×16 ölçüsünde kare bir avlusu bulunuyor. Bu yapının eksenel olarak yanlarına yerleştirilmiş ana eyvanın dışında eyvanlar vardır. Kuzey eyvanının arkasında daha geniş odaların yer aldığını görüyoruz. Taçkapı iki metrelik bir portal kemeri ile avlunun eksen tarafına doğru sabitlenmiş şekildedir. Ancak doğu cephesinin eksenine göre, eksenden güneye doğru kaymış durumdadır. Araştırmalara göre yapının kuzey kısmı daha sonra ilavelerle genişletilmiş yönündedir. Avlunun cephelerinde birer yiv şeklinde açıklıklar vardır bunların kemerli küçük nişler olduğu düşünülüyor. Buna göre her bir avlu cephesinin beş kemerli bir görünümde olduğu düşünülüyor.
Sarayın Yapısı Hakkındaki Tahminler
Avlunun güneydoğu köşesinde kubbeli bir odaya giden pasaja ek olarak avlunun diğer girişleri ve duvarları günümüzde mevcut. Bazı araştırmacılar yapının iki katlı olduğunu ifade etmektedir. Özelikle kuzeybatı cephesinde bulunan merdivenlerin üst kata çıkışı sağladığını ifade ediyorlar. Ancak bazı araştırmacılar da tek katlı olduğunu ve merdivenlerin çatıya çıkış amacıyla yapılan bir merdiven sistemi olduğunu belirtiyorlar. Bu saray yapılan arkeolojik araştırmalara göre 11-12. yüzyıla tarihlendiriliyor. Avlunun kenarlarındaki avlu duvarları düz nişlerle süslenmiş, Merv’in Büyük Sarayı ‘ndaki duvarda çeşitli kerpiçlerin dizilmesiyle oluşturulmuş süslemeler görülüyor ve simetrik bir düzen vardır. bulunan kubbeli yapılarda Sasani saraylarındaki kubbeli tören odalarına benzetiliyor. Kuzey-Batı taraftaki mekânın tam olarak plan özelliklerinin ne olduğu bilinmiyor. Kuzey tarafındaki küçük odaların işlevleri bilinmiyor. Bu odaların duvarları balçık terrakota şeklinde dik ve yatay yerleştirilmiş ve kerpiçten yapılmış ve dekore edilmiştir. Bu tuğlalar yaklaşık olarak 26-27 cm genişliğinde ve 6 cm kalınlığındadır.
Yapılan araştırmalardan üst kat silmesi de tespit edildiği ifade ediliyor ancak bugün görmemiz nerdeyse imkânsız bir halde. Eyvanların alt duvarlarında neredeyse hiçbir dekoratif unsur bulunmazken üst kısımda kerpicin farklı dizilmesiyle oluşturulmuş unsurlar bulunur. Merv’in Büyük Sarayı ‘nın dış duvarlarında da üçgen flanş ismi verilen desteklerin olduğu tespit ediliyor. Kuzey eyvanı alçak iki katlı olduğu ve iki katlı odalardan oluştuğu düşünülüyor ve örtü unsurunun tonoz olduğu düşünülüyor. Yine aynı şekilde sarayın kuzeyinde basamaklı bir tünel tonozu ortaya çıkarılmıştır. Bu tünel tonozu üst kata çıkan bir merdiven sahanlığı olduğu düşünülmektedir.
Merv’in Büyük Sarayı’nın Teknik Özellikleri
Yapının günümüz mevcut duvarlarına bakılarak yüksekliğinin ne kadar olduğunu söylemek nerdeyse imkansız bir konumda. Yapının kuzeydoğusunda bulunan odanın duvarının arka tarafında kerpiç örgüsünün özel bir tasarımının olduğu görülür. Burada belirli bantlar oluşturulmuş bunların arasına üç yatay üç dikey kerpiç yerleştirilmek suretiyle yükseltilmiş mekanlardır ve bu bölümlerin sultan için düzenlendiği düşünülüyor. Araştırmacılar dikey tuğla döşemesinin yaygın olarak kullanıldığını işaret ediyor ve doğu tarafında ki kerpiç örgüsünün farklı olduğunu göz önünde bulundurarak sonradan eklendiği düşünülüyor.
Şehriyar Kalesi’nin içerisinde Kepterhane olarak bilinen ama Türkçe’de Divanhane olarak isimlendirilen bir yapı bulunuyor. Bu yapı günümüze kadar çok iyi bir şekilde korunmuş durumdadır. Bu yapı üstüne çok fazla araştırmacı tarafından araştırmalar yapılmıştır. Bu yapı bir kalıntı üzerine kurulmuştur. 21x7m olarak ölçülerinde bir yapı olduğu belirtilmiştir. Yüksekliğine ise aşağı yukarı 8 metre olduğunu ifade edilmektedir. Bu yapıya doğu duvarının ortasında bulunan bir kapıdan giriş sağlanmaktadır. Yapıda pencere açıklığı bulunmamaktadır. Bu yapının dış duvarları gofralı olarak yapılmış üzeri tonozla örtülü üst kısmında tonozla örtülü üst kısmında oluk formları vardır. Bu şekilde Orta Asya’da çok fazla yapı olduğu bilinmektedir.
Sanat tarihinin yanında mimariyle de ilgileniyorsanız tercihinizin Gotik Mimari mi, Romanesk Mimari mi? öğrenmek isteriz.
