Öncelikle, cephe nedir? Mimarlıkta cephe, temelde bir yapının dışa bakan ön yüzünü ifade eden terimdir. Yapının yan yüzleri ya da arka yüzü için de kullanılabilir.
Anadolu Selçuklu’da, birkaç istisnai örnek dışında tek cephe anlayışı vardır. Diğer medeniyetlerde de olduğu gibi Anadolu Selçuklu medeniyetinde de ön yüz her vakit daha süslü ve diğer cephelere göre daha ihtişamlıdır. Taç kapılar her zaman yapıyla bir bütün olarak düşünülmüştür. Erken dönemde taç kapıların yanları boş iken ilerleyen vakitlerde merkezde bulunan taç kapının yanlarına çeşme ve pencere gibi unsurlar da yer almaya başlamıştır. Ayrıca, taç kapının yan kanatlarına çifte minareler de tasarlanmıştır.
Anadolu Selçuklu Dönemi Taç Kapıları Nasıldı?
Taç kapı mimarisi, erken dönemde (12. yy.) cephe oranları 5/1 şeklindedir. Taç kapı yapıdan öne veya yukarı taşıntı yapmamaktadır. Kapılarda mukarnas genellikle bulunmaz. Eğer varsa çoğunlukla mukarnas dişleri büyük, sade ve sayısı azdır. Taç kapı süslemesinde genellikle geometrik bezeme (üçgen, dörtgen, kare, yıldız veya daire gibi motifler) yer alır. Yazılar da geometrik şekilli kufi hatlar kullanılmıştır. Klasik döneme (13. yy.) geçtiğimiz vakit, taç kapı cephe oranı 3/1 şeklinde değişim göstermektedir. Taç kapılar yukarı ve öne doğru taşma göstermeye başlar. Cephelerin iki ucunda köşe kuleleri görülmeye başlanır. 13. yy. ikinci yarısına geldiğimiz vakit, taç kapılar artık cepheden ve beden duvarından iyice taşıntı yapmaya başlamıştır ve yanlarına, çifte minareler konumlandırılmıştır.
Anadolu Selçuklu Dönemi Taç Kapılarının Vazgeçilmezleri Mukarnaslar
Mukarnas, Erken Dönem’de (12. yy.), yukarıda belirttiğim gibi kapılarda görülmeyebilir varsa da sayıları az, boyutları büyük ve sadedir. Klasik Dönem’de (13. yy.), mukarnas dişleri küçülüp sayıları artmıştır. 13.yy. ikinci yarısına geçtiğimiz vakitte ise artık Mukarnaslar daha çok estetik ve ince işçilikle oluşturulmaya başlanmıştır.
Selçuklu Dönemi Taç Kapı Süslemeleri
Erken Dönemde taç kapı süslemede, geometrik bezeme hakimdir. Yazılar, daha çok geometrik kufi hatla yazılmıştır. Bezemeler fazlasıyla yüzeyseldir. Klasik Döneme geçtiğimiz zaman geometrik motiflerin yanında bitkisel motifler ağırlık basmaya başlamıştır. Cephelerin iki ucunda köşe kuleleri görülmeye başlanır ve bu kulelerde süsleme ögeleri görülmeye başlanır. Yazı hatları yuvarlaklaşmaya başlamış olup, bu dönemde yazılarda daha çok sülüs hat tercih edilmiştir. 13.yy. ikinci yarısında ise geometrik bezemenin yanında, plastik etkili bezemeler yoğunluk kazanmaya başlamıştır. Süslemeler kabartma olarak tasarlanıp yapıdan taşırılmaya başlamıştır. Yapının köşelerindeki kuleler de aynı şekilde bezenmiştir.
Eğer bu yazı ilginizi çektiyse GÖBEKLİTEPE SERÜVENİ -1 yazımıza bakabilir. Ayrıca bizi Instagram ve Twitter’dan takip edebilirsiniz.
Yazar/Behçet ÇOBAN
